Dzogczen Ponlop Rinpocze
Proces umierania
 
Oznaki śmierci
   Kiedy patrzymy na ciało z trywialnej perspektywy, jego elementy rozpuszczają się w następujących czterech fazach: ziemia rozpuszcza się w wodę, woda w ogień, ogień we wiatr, a wiatr rozpuszcza się świadomość. Podczas rozpuszczania się każdego elementu, najpierw doświadczamy zwiększenia, a później zmniejszenia jego specyficznych właściwości. Procesowi temu towarzyszą oznaki śmierci, manifestujące się na zewnętrznym, wewnętrznym i tajemnym poziomie. Zewnętrzne oznaki odnoszą się do doświadczeń ciała, wewnętrzne, do doświadczeń umysłu, czyli funkcji poznawczych, a tajemne oznaki do doświadczenia świetlistości. W czasie pojawiania się zewnętrznych oznak, występują również wewnętrzne, mogące być dostrzegane przez innych.

   Wraz z nimi pojawiają się również tajemne oznaki, które czasami "przebłyskują" i są postrzegane wyłącznie przez tego, kto przechodzi przez bardo. Zewnętrzne i wewnętrzne oznaki wskazują na osłabianie związku pomiędzy umysłem i fizycznym ciałem jak i zewnętrznym, relatywnym światem. Natomiast tajemne oznaki oznaczają zbliżanie się doświadczenia ostatecznej natury. Równocześnie z zaciemnieniem i dezorientacją zwykłej percepcji, coraz bardziej widoczny staje się aspekt przejrzystej pustki umysłu. Z pustej esencji umysłu, promieniowanie czystej świadomości zaczyna manifestować się jako nierozdzielność świetlistości i pustki. Rozwija się fazami. Tajemne oznaki manifestują się najpierw jako "przykład świetlistości", zapowiadając pojawienie się faktycznej świetlistości, powstającej w momencie śmierci i później w bardo. Wszystko są to oznaki śmierci, typowe dla każdej istoty.

   Szczegółowe opisy tych faz z początku mogą wydawać się niejasne. Jednakże, kiedy przyjrzymy się podstawowym doświadczeniom każdej z nich, okażą się całkiem proste i wyraźne. Odpowiadają one doświadczeniom ciała i umysłu, które powszechnie występują w codziennym życiu. Na przykład, nasze cielesne wrażenia zmieniają się w zależności od warunków otoczenia, stanu zdrowia i wieku. Stany umysłu również podlegają ciągłym zmianom. Możemy czuć się radośnie, kiedy świeci słońce i popadać w letarg, kiedy pada deszcz. Możemy obudzić się rano czując zamęt w głowie, a wieczorem mieć klarowny umysł. Pod koniec dnia, kiedy jesteśmy wyczerpani, bywa, że stajemy się nieuważni i odpływamy. Zdarza się, że zapominamy imię przyjaciela albo to, gdzie zaparkowaliśmy samochód. Jeżeli cierpimy na jakąś chorobę albo staramy się uporać z osobistymi problemami, możemy doświadczać bardziej dotkliwych zewnętrznych i wewnętrznych oznak fizycznego czy psychicznego stresu. Często nie zwracamy uwagi na tą zmienność doświadczeń ciała-umysłu. Jednakże kiedy bardziej zapoznamy się z głębszą naturą umysłu i zjawisk, to wtedy gdy różnorodne oznaki powstaną w bardo, rozpoznamy je jako możliwość doskonalenia zrozumienia i zrealizowania rzeczywistości umysłu.

Pierwsze rozpuszczenie: Ziemia w Wodę

   Pierwsze rozpuszczenie następuje wraz z rozpuszczaniem czakry w pępku. Odpowiada mu rozpuszczenie elementu ziemi w element wody. Zewnętrzne oznaki początkowo manifestują się jako doświadczenie wzrastającej ociężałości. W dalszym ciągu zaczynamy odczuwać, że ciało się rozpuszcza, albo staje się mniej konkretne. Równocześnie zmniejsza się fizyczna siła, witalność i poczucie równowagi. Na przykład, możemy czuć, że łyżka w ręku staje się ciężka albo trudno podnieść nam głowę czy stanąć na nogi. Równocześnie, ciało wydaje się coraz mniejsze i chudsze. Wydalane są z niego płyny. W tym czasie, zmysłowa świadomość oka, skandha formy oraz przyziemny poziom zwierciadlanej mądrości również ulega rozpuszczeniu.
   Na poziomie psychicznym, wewnętrzna oznaka przejawia się coraz większą ociężałością umysłu i apatią. Percepcja staje się zamglona, a zjawiska niewyraźne i przyciemnione, jak gdyby w pomieszczeniu nie było wystarczającej ilości światła.
   Tajemna oznaka, która teraz się pojawia związana jest z doświadczeniem pustki. Na mniej subtelnym poziomie, zjawiska zaczynają zanikać. Przez moment albo przez kilka chwil można dostrzegać podobne do mirażu czy snu obrazy. Takie zjawiska, chociaż całkowicie iluzoryczne w swojej naturze, są wciąż uznawane za doświadczenie na poziomie prawdy relatywnej zjawiska-pustki.

Drugie rozpuszczenie: Woda w Ogień

   Drugie rozpuszczenie następuje kiedy czakra serca zaczyna się rozpuszczać. W tym czasie element wody rozpuszcza się w element ognia. Zewnętrzna oznaka początkowo manifestuje się jako odczucie zalewania wodą. Następnie ciało zaczyna wysychać. Na przykład, usta, nos i język są wysuszone, ten dyskomfort związany jest z utratą płynów ciała. W tym czasie możemy odczuwać wielkie pragnienie. Świadomość zmysłu ucha, skandha odczuwania i przyziemny poziom mądrości równości również się rozpuszczają.
   Wewnętrzna oznaka objawia się coraz większą utratą klarowności umysłu. Ponieważ czakra serca wykazuje silny związek z funkcjonowaniem umysłu, podczas jej rozpuszczania świadomość staje się mętna i mglista, a umysł niespokojny i pobudzony. Emocje łatwo sprowokować - szybko stajemy się zdenerwowani i agresywni. Często zauważamy taką reakcję u chorych ludzi. W czasie śmierci , to doświadczenie jest jeszcze silniejsze i intensywniejsze.
   Tajemna oznaka, pojawiająca się teraz, to percepcja zjawisk podobnych do dymu, chmur czy pary. W przeciwieństwie do poprzedniego doświadczenia mirażu, wizualny aspekt jest mniej konkretny, uchwytny czy rzeczywisty. Jest to głębsze i wyraźniejsze doświadczenie pustki, bliższe poziomowi ostatecznej prawdy rzeczywistości.

Trzecie rozpuszczenie: Ogień we Wiatr

   Trzecie rozpuszczenie następuje kiedy rozpuszcza się czakra gardła, a element ognia w element wiatru. Zewnętrzna oznaka polega na tym, że najpierw doświadczamy zwiększenia ciepła ciała, a następnie jego utraty. Ciepło ciała ucieka wraz z oddechem, który stopniowo staje się coraz chłodniejszy. Wydziela się również wraz z parą przez pory skóry. Utrata ciepła zaczyna się na obrzeżach ciała i stopniowo przesuwa się w kierunku serca. Najpierw ręce i stopy stają się zimne, następnie członki zaczynają sztywnieć i być nieprzyjemnie zimne. Czasami doświadczamy podobnych objawów, kiedy jesteśmy bardzo chorzy. Z punktu widzenia tybetańskiej medycyny, takie objawy powstają w przypadku choroby wiatru, czyli braku równowagi lungu. Aby temu przeciwdziałać, pewne lekarstwa wciera się w podeszwy stóp, aby z powrotem sprowadzić ciepło do ciała. W tym czasie, świadomość zmysłu nosa, skandha percepcji i przyziemny poziom rozróżniającej świadomości mądrości również ulega rozpuszczeniu.
   Wewnętrzna oznaka objawia się zmieniająca się na przemian klarownością umysłu - raz jest duża, raz mała. Przeskakujemy z jednego stanu w drugi, z klarowności do otępienia. Wygląda to tak, jakbyśmy raz się "budzili", a potem wpadali w stan pozbawiony percepcji. W tym momencie, staje się dla nas zupełnie oczywiste, że tracimy kontakt ze świadomym doświadczeniem. Ta wewnętrzna oznaka manifestuje się na zewnątrz w czasowej niezdolności rozpoznawania ludzi. Generalnie, nie jest się w stanie wyraźnie postrzegać zewnętrznych zjawisk.
   Tajemną oznaką są świetliste iskierki, wyglądające jak robaczki świętojańskie. Przydymione zjawiska poprzedniej fazy teraz stają się jaśniejsze i ostrzejsze, jest to znak wzrastania świetlistości umysłu. Poprzednio, tajemne oznaki stanowiły wyraz pustego aspektu natury umysłu. Teraz świetlisty aspekt natury umysłu manifestuje się bardziej przejrzyście i wyraźnie. Te przebłyski świetlistości pojawiają się w jednym momencie, po nim nadchodzi następny i następny, jak błyskanie robaczków świętojańskich. Najpierw są a później odlatują.


Czwarte rozpuszczenie: Wiatr w Świadomość

   Czwarte rozpuszczenie następuje wraz z rozpuszczaniem tajemnej czakry w genitaliach i elementu wiatru w świadomość. I znowu, najpierw intensyfikuje się element wiatru, a następnie słabnie. Zewnętrzna oznaka uwidacznia się znaczącym skróceniem oddechu. Oddech staje się trudniejszy i w końcu wydech jest dłuższy niż wdech, a czasami towarzyszy mu rzężenie. Wtedy oczy wywracają się ku górze. Za każdym razem kiedy to się wydarza, pozostają dłużej w tej pozycji. Język i świadomość zmysłu dotyku, skandha umysłowych formacji i przyziemny poziom wszystko spełniającej mądrości ulegają rozpuszczeniu.
   W końcu oddech ustaje i z perspektywy procesu rozpuszczania niesubtelnych elementów, jest to moment nadejścia śmierci. Jednakże według przedstawianych tutaj nauk, zachodzi jedynie ustanie zewnętrznego oddechu. Dopiero po nim następuje rozpuszczenie prowadzące do ustania wewnętrznego oddechu i faktyczny moment śmierci.

   Wewnętrzna oznaka przejawia się w tym, że umysł staje się całkowicie zdezorientowany i niestabilny. Poprzednio, zaczynała nas zawodzić zdolność rozpoznawania znajomych ludzi i rzeczy. Obecnie, w tej fazie, kiedy umysł jest coraz mniej klarowny, zaczynamy halucynować. Według tych nauk, halucynacje jakich będziemy doświadczać, zależą od naszych karmicznych nasion, nawykowych tendencji jakie rozwinęliśmy w przeszłości. Na przykład, jeżeli byliśmy przyzwyczajeni do negatywnych myśli i wyobrażeń, takich jak wyrządzanie krzywdy innym, wtedy w tej fazie procesu rozpuszczania będziemy doświadczać podobnych myśli. Natomiast jeżeli byliśmy przyzwyczajeni do pozytywnych myśli, wtedy będą one dalej się rozwijać i iluzja, która się nam pojawi będzie pozytywna w swojej naturze. W każdym jednak przypadku, zjawiska umysłu będą powstawać w żywszy sposób i wydadzą się bardzie konkretne niż zwykłe myśli, dlatego będą wywierać dużo silniejszy wpływ na nasz umysł. Chociaż nazywamy te zjawiska "halucynacjami", to z absolutnego punktu widzenia nie różnią się one od myśli, które mamy teraz, są tylko bardziej intensywne.

   W naturalnym bardo tego życia, kiedy powstają negatywne myśli, niekoniecznie muszą stanowić wielki problem. Jednakże podczas bardo umierania, stopniowo tracimy związek z ciałem i światem fizycznym i coraz bardziej zbliżamy się do zjawisk umysłu. Jeżeli umysł jest spokojny, wtedy będziemy w stanie skupić się i sprawić żeby spoczął tam, gdzie chcemy. W przeciwnym przypadku, najprawdopodobniej będziemy czuli się zdezorientowani i niezrównoważeni, tak jak pod wpływem narkotyku.
Tym, którzy są przyzwyczajeni do praktyki jogi bóstwa wadżrajany, polegającej na wizualizacji oświeconych form, zamanifestują się wtedy zjawiska świętego świata. Na przykład, jeżeli praktykujesz jakiegoś jidama, a twój umysł jest stabilny i skupiony, wtedy zobaczysz puste, jednak żywo pojawiające się formy mandali medytacyjnego bóstwa. Jeżeli postępujesz ścieżką oddania, wtedy zobaczysz manifestację mandali guru, do którego się zwracasz. Cokolwiek powstanie w tym czasie, będzie czystym przejawieniem przekazującym esencję mądrości oświecenia. Będziesz w stanie doprowadzić umysł do pozostawania w spokoju, tak samo jak to teraz robisz w bardo medytacji. Jednakże doświadczenie spoczywającego umysłu w tym bardo jest dużo silniejsze. Błogosławieństwo świętego świata manifestuje się intensywniej, umożliwiając zobaczenie spontanicznej gry czyli rolpa, oraz pozbawionej przeszkód energii tsal natury umysłu. Kiedy potrafisz sprawić żeby umysł spoczął w tym doświadczeniu, jak w praktyce mahamudry czy dzogczen, czas ten stanie się niezwykle pomyślny. Uzyskasz wielką możliwość urzeczywistnienia natury umysłu. umysłu.

   Mówi się, że tajemna oznaka wygląda jak jasno świecąca pochodnia lub lampa. Zwiastuje pojawienie się faktycznej podstawowej świetlistości, chociaż nie jest to jeszcze sama faktyczna świetlistość. Kiedy się pojawiają te tajemne oznaki, bardzo ważne jest zwrócenie na nie uwagi i spoczywanie w nich. Jak zawsze, istotne jest aby nie ulec dezorientacji i nie zgubić się w zewnętrznych i wewnętrznych oznakach.

Fragment książki: Dzogchen Ponlop, "Mind Beyond Death" - "Umysł przekraczający śmierć" (ze strony byddyzm.pl)
 
Dzogczen Ponlop Rinpocze